- Një piskamë e kujt e do ende Atdheun -

Daniel Gàzulli

Çashtja kombëtare, Kongresi i Drejtshkrimit dhe përgjegjësia kombëtare

- Një piskamë e kujt e do ende Atdheun -

Perendi, a ndjeve
Tradhëtarët na lanë pa Atdhe
E ti rrin tue gjuejtë n’rrëfé
Lisat n’për male kot.

Gjergj Fishta

Ardhja e komunizmit në pushtet, nevoja me mbajtë sundimin e tij gjakatar, ka qenë (e fatkeqësisht asht sot e kësaj dite) në bazën e luftës për shplamjen e trunit të shqiptarëve nga kujtesa historike, për tjetërsimin e tij edhe genetik, nëse do të ishte e mundun, e në këte hulli ka çue ujë edhe i ashtuquejtunit Kongres i Drejtshkrimit i vitit 1972, që solli gjymtimin e shqipes.
Do të ishte mjerane sot me rrah shtjellimin toskë e gegë, toskënisht e gegënisht. Nuk asht ky synimi im, joqë, do të ishte kundër parimeve të mia. Kur them se me të ashtuquejtunin Kongres i Drejtshkrimit i vitit 1972 u krye një akt antikombëtar, asht e qartë në dritë të diellit se akti nuk ishte thjeshtë kundër gegënishtes, por kundër vetë shqipes, pse me atë Kongres iu hoq asaj një pasuni e pamatë morfologjike, fonetike, leksikore, idiomatike e frazologjike. Iu hoq asaj kujtesa historike që vinte nëpërmjet Buzukut, Budit, Bogdanit të madhe e Bardhit, në kangë të lahutës e në atë muzikalitet të pashoq të Mjedjes. Teoria dhe praktika e përjashtimit të gegënishtes, pra, damtoi liksht mbarë shqipen.
E të mendojsh se e gjithë kjo punë u përligj në emen të parullës “një komb, një gjuhë letrare”, sikur shqipja s’paskish qenë një gjuhë edhe para ardhjes së kolerës së kuqe në Shqipni, e se shqiptarët s’paskëshin qenë një komb, çka e kanë thanë vetëm anmiqtë ma t’egjër të popullit tonë! Atëherë, çfarë? Mbas këtij “njësimi” të dhunshëm qenka detyrue edhe pjesa tjetër “jo shqiptare” a “pak shqiptare” me folë “shqipen” e “Zeusit”?!
Po mirëfillit, pse gjithë ky shëmtim? Pse, si vëren me shumë vend z. M. Elezi, donin, ma së paku, të na shkëpusnin çdo lidhje me rranjët. “Ma shumë se çdo gja rranjët i dhambin diktatorit. Sepse për të rrëzue nën vete atë lis gjigand që quhet popull, e pengojnë rranjët e tij. Duhet t’ia presë ato. T’ia gjymtojë e t’ia thajë pjesë pjesë”. E rrajët ma të fyqishme e ma të thella të këtij populli, si e kanë provue historianë e gjuhëtarë shqiptarë e të huej, ato rrajë që e lidhin të sotmen me lashtësinë iliro-pellazgjike, janë në gjuhë. E diktatorit i mjaftonte aq shqipe sa t’i bante me dijtë këtij populli se kudh donte me pasë kujtesë historike, nuk do të ngurronte t’ia priste as kryet, jo ma rrajët.
Të tjerë para nesh kanë trajtue mjaft gjanë cilët qenë damet që solli “standardizimi”, ndër ta zhdukja e paskajores, përdorimi i një pjesoreje me ndikime greke – mbrapashtesat “os”, “ur”, që nuk janë të natyrës së shqipes – përparësia e skajshme në përdorimin e “ë”-së edhe atje ku fjala e parme apo e prejardhun del detyimisht me “a” (sjellim si shembull: ranishtë, por - rërë- ………..), rotacizmi ekstrem (e këtu: synim, synoj – por syri) që e largon fjalën nga trajta e saj historike, përjashtimi i një numuri tejet të madh leksemash gege nga fjalorët, që i mungojnë toskënishtes, ose cilësimi i tyne “të vjetruara”, e s’do të kishin të numruem gjymtimet që iu banë shqipes. Po nuk asht prap qellimi ynë ky. Thash, të tjerë ma të dijshëm se unë i kanë shtjellue ma së miri (Beci, Elezi).
Jam i mendjes se një nga djallzitë që edhe sot e kësaj dite vijon me sjellë një dam të pallogaritshem, e me kalimin e kohës edhe të pandreqshëm, asht ideja naive, e bame për vete edhe jashtë kufijëve shtetnorë, se, tue qenë një komb, duhet të pranojmë e të përshtasim të njëjtat norma standarde. Por nuk thuhet se për ç’standard asht fjala. Nuk analizohet pikërisht kjo: që ajo normë standarde e miratume më 1972 asht dhunim i shqipes.
Jo, zotnijë! Një përceptim kësisoj nuk asht në shërbim të çashtjes kombëtare, joqë, e thanë pa mëdyshje, asht antikombëtar! Kush vazhdon të mbrojë krimin e 1972-shit, asht ose i verbuem, ose keqdashës (ma së paku – pse të gjithë e dijmë se në atë Kongres u vendue me i thanë Atdheut – atdhe, me “a” të vogël, kurse partisë – Parti, me “P” të madhe).
A asht e nevojshme me sqarue se nuk jemi me hedhë poshtë gjithçka u vendos në atë Kongres? Se ne ato vendime kishin derdhë dituninë e dashuninë e tyne shumë gjuhtarë të shquem e atdhetarë? Se ajo ngrehinë nuk asht për t’u shembë, por doemos duhet ndreqë, pse pjesë të saj të randësishme janë prej qerpiçi e një ditë do të na zanë nën te, nesë nuk i ndreqim me kohë.
Shekujt na kanë mësue se ka qenë e nevojshme e shpesh e domosdoshme me përtri, e jo rrallë me riba së pari, edhe ligje të shkencës, që në kohë të para na janë dukë si të shejta, prej Aristotelit te Koperniku, prej Njutonit te Ajnshtajni. Le ma nuk paskemi të drejtë me rimarrë në shqyrtim vendimet e një kongresi të zhvilluem nën trysninë e diktaturës!
Ata që janë endë ndër shkrime të vjetra e dijnë mirë se shqipja ka qenë qysh në krye të herës e njësishme e se të tillë nuk e bani ate Kongresi i 1972-shit, joqë, për fat të keq të këtij populli, pikërisht prej atij viti e sot ajo nuk asht ma e njësishme, po një version i dhunshem i një toskënishteje që nuk përfaqëson as toskënishten ma të lavrueme.
Atëherë çashtja shtrohet thjeshtë: A do t’u rrimë vendimeve të dhunëshme të atij Kongresi, e të lamë shqipen të birret, apo do të ndreqim çka asht e ndreqshme, pa ndikimin e politikës e të politikanëve, pa anësi lokaliste e marrëzi dialektombizotnuese, pa keqardhjen komikotragjike. Pra, me pak fjalë, sa nuk asht me të vërtetë vonë, të shpëtojmë shqipen e vetëm shqipen, jo gegënishten, pse atëherë do të ishte ana tjetër e medaljes me të njejtin rezultat tragjik.
Se si erdh puna e u moren ato vendime, na duket humbje kohe e me sprovue durimin e lexuesve me u rimarrë me atë temë, joqë dhuna e atyne vendimeve asht në dritë të diellit si njëgjasend që nuk ka nevojë për vërtetim.
Sot asht çasti me i thirrë mendjes, përgjegjësisë kombëtare, e gjuhëtarë të vlefshëm t’i shtrohen menjëherë punës.
Do të ishte e udhës që Prishtina e Tirana të merreshin vesht e të bashkpunonin. Por gjasat janë se kjo do të jetë e vështirë. Brezi i gjuhëtarëve të Tiranës asht i formuem mbrapsht, pikërisht nën ndikimin e “shkollës marksiste të gjuhësisë”, dmth të asaj shkolle që i vuni kazmën shqipes. Për fat të keq vërejmë se edhe jo pak gjuhëtarë të Prishtinës e të viseve të tjara shqiptare janë po nën atë ndikim. Atëherë çka, s’ka shpresë? Zoti mos e thantë këte!
Puna asht të kemi mirësinë e të dëgjojmë njeni tjetrin. Të kemi mundësinë me i shtrue gjanat e me i rrah në mes nesh. Nëse do të krijohet kjo mundësi, vështirë se nuk do të gjendet edhe gjuha e përbashkët.
Piskamat e vetmueme vështirë se mund ta sjellin në vete këtë popull të lodhun e shpresëhumbun. (Që viktimë e politikës së mbrapsht në çdo lamë të jetës, edhe atë shqipe të gjymtueme që na la diktatura po e ban çorbë me inglezizma e italianizma, perzie me turqizma e sllavizma, që Zoti na ruej). Atëherë duhet të zgjohen institucionet e ta marrin këte punë në dorë, o ma e pakta, ta mbështesin këte ndërmarrje jetike për kombin tonë. Nëse edhe institucionet duen me ruejtë të paprekun “status quo”-n komuniste të diktatorit Hoxha edhe në një çashtje si kjo, atëherë po, shqipja do të birret përfundimisht.
E s’na mbetet tjetër veç ta ngrohim plancin me hallvë, por të flasim në gjuhë të huej, një gjuhë të huej që nuk flitet askundtjetër në botë, një biçim sallate ruse italo-anglo-greko-sllave, melmye me turqisht.