Mbi poezine -nga Daniel Gazulli

Mbi poezinë

Asht e kotë të përpiqesh me ba përcaktimin e poezisë. E kanë provue sa e sa të tjerë ndër shekuj dhe asnjeni prej përcaktimeve nuk i ka rezistue kohës. E megjithate edhe unë po provoj: “Poezia asht përjetim ndjesor i asaj që na rrethon shprehë me mjete gjuhësore të figurëshme”.
Po përpiqem të shpjegohem.
Le të marrim vargun “e fjalët do t’i them pa i kafshue”. Thanja e figurëshme “pa i kafshue” asht vetë poezia. Ajo nuk mund të zevendësohet nga “Unë do të flas haptë, pa ngurrue, pa frikë” – këtu nuk ka poezi, asht thjeshtë një deklaratë. Pikërisht te shprehja e figurëshme „pa i kafshue“ qëndron poezia.
Që poezia të ngrihet në nivelin a veprës artistike, asht e domosdoshme të përcaktohet raporti poet – poezi. Ç’ do të thotë kjo? Poeti nuk mund të jetë mbrenda poezisë, ose, edhe ma keq, poezia nuk mund të jetë një çimçakez që ta mllaçisë në mërzinë e tij, qaramanllekun e tij. Poezia, edhe kur shpreh fakte tragjike, nuk mund të jetë kurrë qaramane. Pra, poeti e poezia nuk mund të jenë kurrë në të njejtin rrafsh.
Tek poezia “Të paktën unë vuej” nuk ka absolutisht dobësi, përkundrazi, aty shprehet raporti poet – realitet vulgar, në mes mediokres dhe mendimit të lirë. Vargu “të paktën unë vuej” asht sa I fuqishëm, aq edhe i pamëshirshëm. Vuen kush zotnon dy elementë: ndjenjën dhe arsyetimin. Ata, primitivët, përballë artistit, ose nuk i kanë këto dy elementë, ose i kanë të atrofizuem, pra në minimumin e qenjes sociale, po jo asaj intelektuale.
Vargu i mirëfilltë poetik mund të lindë spontanisht, ashtu si edhe mund e duhet të rikërkohet njëmijë herë. Arti kërkon edukatën e punës vetëshkatërruese, të të qenunit i pamëshirshëm ndaj asaj që vetë ke krijue, por që nuk asht kurrë e përsosun.
Rreziku ma i madh që kërcënon poezinë janë vargjet deklarative. Ata mund të jenë të çiltëra, njerëzore etj., por poezi nuk janë.
Një tjetër rrezik për t’u shmangë asht ai i përsëritjes së temës a i figurës artisitike. Arti asht i tillë pse asht i papërsëritshëm, asht krijim i parë në çdo qelizë të tij.
Shpesh herë poezia ngjet me kangën e mjellmës. E gabimisht ka një mendim se kjo asht në vetë natyren e poezisë. Simbas meje, ky asht një konceptim krejt i gabuem i artit. Poeti nuk ka të drejtë t’i këndojë vdekjes, dëshprimit, mosbesimit, urrejtjes, etj., etj. Artisti duhet të dalë gjithmonë mbi individin qytetar, mbi faktet, qofshin ata edhe tragjike të të përditëshmes, me forcën mbinjerëzore të artit. Atë që asht në gjendje ta përballojë artisti në subkoshiencën e tij, njeriu i zakonshëm nuk asht në gjendje as ta imagjinojë. Kjo nuk do të thotë aspak se poezia duhet të jetë entuziaste, optimiste etj., përkundrazi, por njëherësh, ajo nuk mund të jetë shprehje e dorëzimit personal ndaj të përditëshmes. Sado e randësishme të jetë për njeriun e zakonshëm e përditëshmja, ajo nuk duhet të mbizotnojë artin dhe artistin. Nuk duhet të ngatrrojmë dhimbjen, vuejtjen fisnike me qaramanllekun. Qamja nuk i përket artistëve.

Kam nevojë

Kam nevojë për dashuninë tande, grua a vajzë qofsh ti,
Ma shumë se bima për shi,
ma shumë se për qumshtin e valë e për ajrin,
kam nevojë për tanden dashuni,
grua a vajzë qofsh ti.

Kam nevojë për dashuninë tande, grua a vajzë qofsh ti,
Për përkëdheljet e dorës tande nga rrjedh e ngrohtë dashunia,
për belin tand që këputet në krahun tim,
Për prushin e buzëve –
Kam nevojë për tanden dashuni.

Kam nevojë për dashuninë tande,
Dashuninë t’pafrikë e pa dyshime,
Për dashuninë që s’njeh veç zemres të tjera pengime,
Për dahsuninë që rrjedh e pastër nga burimi në derdhje
E andrrat vaditë
E i ban të lulëzojnë të shhëndetëshme.

Kam nevojë për dashuninë tande, grua a vajzë qofsh ti,
Që në ditet e gëzueme të më shtojnë lumtuninë,
E në ditaët e trishta hidhnimin të ma paksojnë.
Kam nevojë –
Për tanden dashuni.

Ptuh! – mbi token dhe bimën dhe gruan që dashka shterpësi!
Lavdi asaj që do,
asaj që lind,
asaj që ban dashuni!

1965




Njenit që …

Pi cigare me filtër.
Pi birrë vetëm në “Turizëm”.
Vetëm kur gjen biletë në llozhe shkon në teatër.
Asht shpërfillës ndaj hanës
që xhvishet para të gjithëve.
Mbramjeve i shmanget shetitores
si ujku dritës.

Asht kolegu im,
kolegu im i zyrës, në tavolinën karshi,
që çdo mëngjes,
mbasi sigurohet mirë se e ka mbyllë derën,
shpalosë pakon e mbështjellë me gazetë
dhe ha bukë të zezë me gjizë.
Natyrisht, jo për djetë,
por që të pijë cigare me filtër
dhe birrë në “Turizëm”.

1972


Plagjiatisti

Hajdutin e xhepave
e kapin për veshi
dhe e çojnë në polici.
Hajdutin e bankave
e mbërthejnë në hekura
dhe e nxjerrin para gjyqit.
Kurse për ty
rezervojmë pak vend në neverinë tonë.

1972

Sa ma shumë dritë
Mora vesh
se po projekton një teatër
për qytetin L.

Të kujtohet si luenim na
në një skenë me çarçafë,
kur ishim fëmijë ?
Të kujtohet pastaj se si
(ma të rritun, sigurisht),
luanim në një shtëpi tregtari
pashkatue më ’46,
përshtatë për teatër,
ku kishte aq pak dritë ?

Prandaj po të shkruej,
që ta projektosh teatrin
me linja të thjeshta, pa ornamente,
pa koka palaçosh në kapitale,
por me shumë,
shumë dritë.

1971



Buzëqeshja
Basketbollistes së Kuntungut (Kinë), që mbante nr. 11

Ti ecën dhe buzëqesh.
Andrron dhe buzëqesh.
Përshëndet,
lot,
vallëzon
dhe buzëqesh.

Buqëqesh!
Hiret le të të shtohen :
Mbi trupin e derdhun kok’ e bukur,
në buzë,
perhërë,
endet buzëqeshja.
Buzëqesh, moj aziatike simpatike,
buzëqesh;
kudo në botë
njerëzit kanë nevojë për buzëqeshje.

Shkoder, 25.04.1966